ΕΠΙΛΕΞΤΕ ΕΝΟΤΗΤΑ1940 – 1944 : πόλεμος και τέχνες μέσα σε 500 λέξεις...
Ένα διαφορετικό, συνοπτικό και εναλλακτικό χρονικό που στοχεύει να συγκεντρώσει και να τονίσει ίσως, τα σημαντικότερα σημεία του έπους του Ελληνοϊταλικού και Ελληνογερμανικού πολέμου, της Κατοχής και της Απελευθέρωσης, διασταυρώνοντας το στοιχείο του πολιτισμού, των τεχνών και των γραμμάτων.
Ο Τορπιλισμός της “Έλλης” στο λιμάνι της Τήνου, 15 Αυγούστου 1940
15 Αυγούστου 1940
Το καλοκαίρι του 1940 κι ενώ η Γερμανία του Χίτλερ προχωρούσε ακάθεκτη, έχοντας καταλάβει σχεδόν όλη την Ευρώπη, η Ιταλία του Μουσολίνι μην έχοντας να επιδείξει επιτυχίες, κλιμάκωνε τις προκλήσεις προς την Ελλάδα. Αποκορύφωμα αυτών, ο τορπιλισμός της “Έλλης” στο λιμάνι της Τήνου κατά τους εορτασμούς της Παναγίας. Οι συνεχείς προκλήσεις δε, οδήγησαν τον Ελληνικό Στρατό να οργανώνεται στα σύνορα.
Ανάμεσα στους στρατεύσιμους βρίσκεται και ο λογοτέχνης Άγγελος Τερζάκης[1], ο οποίος αργότερα με τη δύναμη του γραπτών του μας έδωσε σαφή εικόνα της πραγματικότητας του μετώπου.
Σκίτσο του Γιάννη Τσαρούχη που απεικονίζει τον Άγγελο Τερζάκη κατά τον πόλεμο του 1940.
28 Οκτωβρίου 1940
Ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου του 1940 η Ιταλία επέδωσε στην Ελλάδα πολεμικό τελεσίγραφο για να εισπράξει το ΟΧΙ του Ιωάννη Μεταξά εκ μέρους όλων των Ελλήνων. Παράλληλα, εκδηλώθηκε μαζική επίθεση στα Ελληνοαλβανικά σύνορα με εισβολή ιταλικών δυνάμεων. Με ενθουσιασμό αναχώρησαν οι Έλληνες στρατιώτες για το Αλβανικό Μέτωπο.
Ανάμεσά τους και ο ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης[2], ο οποίος υπηρέτησε την πατρίδα του και προσέφερε τις υπηρεσίες του στο Μηχανικό.
14 Νοεμβρίου 1940 – 5 Απριλίου 1941
Ο ελληνικός στρατός αντεπιτίθεται και απωθεί τους Ιταλούς από το Ελληνικό έδαφος. Οι πόλεις της Βορείου Ηπείρου απελευθερώνονται η μία μετά την άλλη. Παράλληλα, πεθαίνει ο Ιωάννης Μεταξάς και πρωθυπουργός αναλαμβάνει ο Αλέξανδρος Κορυζής.
Ο Οδυσσέας Ελύτης στο Αλβανικό Μέτωπο (στο μέσο)
Αυτό το διάστημα κατατάχθηκε ο ποιητής Οδυσσέας Ελύτης[3] ως ανθυπολοχαγός στη Διοίκηση του Στρατηγείου Α΄ Σώματος Στρατού, και συγκεκριμένα στις 13 Δεκεμβρίου 1940 μετατίθεται στη ζώνη του πυρός. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι με την απελευθέρωση κάθε πόλη της Β. Ηπείρου ο Ελληνικός λαός γιορτάζει τις νίκες αυτές με κάθε τρόπο και τις τραγουδάει μέσα από τα τραγούδια της Σοφίας Βέμπο[4], της “τραγουδίστριας της νίκης”, όπως την αποκαλούσαν.
Σοφία Βέμπο, Η τραγουδίστρια της νίκης
Στις 9 Μαρτίου ξεκίνησε η “εαρινή επίθεση” των Ιταλικών δυνάμεων, η οποία αναχαιτίστηκε από τον ελληνικό στρατό.
6 Απριλίου 1941 – 27 Απριλίου 1941
Στις 6 Απριλίου τα γερμανικά στρατεύματα εισβάλλουν στο μακεδονικό μέτωπο στο ύψος της Δοϊράνης. Την επόμενη μέρα οι Γερμανοί μπαίνουν στη Θεσσαλονίκη. Στις 18 Απριλίου αυτοκτονεί ο πρωθυπουργός Αλέξανδρος Κορυζής και αναλαμβάνει ο Εμμανουήλ Τσουδερός. Στις 20 Απριλίου εισβάλλουν οι Βούλγαροι στην Ανατολική Μακεδονία και την Δυτική Θράκη και οι Αντιστράτηγοι Τσολάκογλου, Μπάκος και Δεμέστιχας συνθηκολογούν με τους Γερμανούς. Τελικά, στις 27 Απριλίου οι Γερμανοί μπαίνουν στην Αθήνα.
Μετά την είσοδο των Γερμανών στην Αθήνα ο σκιτσογράφος Σταμάτης Πολενάκης[5] εγκαταστάθηκε στην Σίφνο όπου σχεδιάζει σατιρικά σκίτσα με τις περιπέτειες του Μουσολίνι στην Ελλάδα. Λόγω του «καθεστώτος» της Ιταλικής Κατοχής και του φόβου των καραμπινιέρων, είχε πάντα δίπλα του ένα ημιτελές σκίτσο με τοπίο - που το ονόμαζε ημιτελές «αθώο» τοπίο - και παράλληλα έτοιμη δίπλα του μια κρυψώνα, στην οποία έκρυβε, μέσα σε ελάχιστα δευτερόλεπτα, το σχέδιο με το οποίο καταπιανόταν εκείνη την στιγμή, εμφανίζοντας στην θέση του το ημιτελές «αθώο» τοπίο, ώστε να δικαιολογήσει και τα σύνεργα σχεδιάσεως του.
Από την Αφρική ως την Αλβανία γενικό ξεθεμέλιωμα ... , Σ. Πολενάκης
20 Μαΐου 1941 – 28 Μαΐου 1941
Μάχη της Κρήτης. Η Γερμανική επίθεση στην Κρήτη έγινε με τη ρίψη αλεξιπτωτιστών και την προσγείωση ανεμοπλάνων στα Χανιά και στο Μάλεμε. Επακολούθησε σκληρός αγώνας με τους κατοίκους του νησιού. Οι γερμανικές δυνάμεις υπέστησαν τρομακτικές απώλειες. Από τις 24 Μαΐου η πρωτοβουλία των επιχειρήσεων περιήλθε στους Γερμανούς και η τύχη του νησιού είχε πλέον κριθεί. Όμως, όλος ο λαός της Κρήτης συμμετείχε ενεργά στην αντίσταση κατά του εχθρού με ηρωισμό και αυτοθυσία. Με τη μάχη της Κρήτης ολοκληρώθηκε η κατάληψη της Ελλάδας από τα γερμανικά και ιταλικά στρατεύματα.
Κατοχή – Αντίσταση
Η Ελλάδα γνώρισε την Κατοχή των Γερμανών, των Ιταλών και των Βουλγάρων. Πόνος, φόβος, εξαθλίωση και βιαιότητες συνθέτουν το σκηνικό της τριπλής κατοχής. Τα πρώτα θύματα της πείνας ήταν τα παιδιά της Αθήνας. Όπως όλοι οι άλλοι Έλληνες, έτσι και η Ελληνική Εβραϊκή Κοινότητα πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος.
Τα παιδιά τα θύματα της πείνας κατά την Κατοχή.
Όμως, δεν υπάρχουν λόγια να περιγράψει κανείς το έργο της εθνικής αντίστασης. Οι πράξεις ηρωισμού των ελληνικών αντιστασιακών οργανώσεων στα χρόνια της τριπλής κατοχής δεν έχουν τέλος και υπήρξαν αναμφίβολα μια από τις λαμπρότερες σελίδες στην ιστορία των αγώνων των Ελλήνων.
Απελευθέρωση της Ελλάδας
Τα Γερμανικά στρατεύματα άρχισαν να υποχωρούν σταδιακά από την Ελλάδα την άνοιξη του 1944. Οι Γερμανικές Αρχές στη Ελλάδα προωθούσαν την ειρηνική εκκένωση της πόλεως των Αθηνών. Η απαίτηση των Βρετανών για συνθηκολόγηση άνευ όρων δεν απέτρεψε τελικά την ανακήρυξη της Αθήνας σε ανοχύρωτη πόλη. Με τον τρόπο αυτόν αποφεύχθησαν μεγάλες καταστροφές και τελικά η Αθήνα ελευθερώθηκε τον Οκτώβριο του 1944.
Πανηγυρισμοί κατά την απελευθέρωση.
[1] Άγγελος Τερζάκης, Ναύπλιο, 16 Φεβρουαρίου 1907 – Αθήνα, 3 Αυγούστου 1979. Λογοτέχνης και δοκιμιογράφος, εκφραστής -μαζί με τον Θεοτοκά- του θεωρητικού προβληματισμού και των αναζητήσεων της ανανεωτικής γενιάς του '30. Πήρε μέρος στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο και κατέγραψε τις εμπειρίες του σε διηγήματά του στο βιβλίο “Απρίλης” του 1946, στο “Ελληνική Εποποιία 1940-41” που συνέγραψε για το ΓΕΣ το 1964 και στο “Προσωπικές Σημειώσεις”, Αστρολάβος/Ευθύνη.
[2] Γιάννης Τσαρούχης, Πειραιάς, 13 Ιανουαρίου 1910 – Αθήνα, 1989. Ζωγράφος και σκηνογράφος. Το 1940 επιστρατεύτηκε και υπηρέτησε στο Μηχανικό. Από αυτή την περίοδο είναι και το σκίτσο του που εικονίζει τον ποιητή Οδυσσέα Ελύτη κατά την περίοδο του πολέμου. Την περίοδο της Κατοχής μελετά κατά βάση το χρώμα και ταυτόχρονα για βιοποριστικούς λόγους ασχολείται κυρίως με σκηνογραφικό έργο και εργάζεται ως συντηρητής και διακοσμητής. Συνεργάζεται ως μόνιμος σκηνογράφος στο Θέατρο Κατερίνας και το 1946 σκηνογραφεί τον “Ηλίθιο” του Ντοστογιέφσκι στο Εθνικό Θέατρο και εκθέτει στη γκαλερί “Ρόμβος” προσχέδια για θεατρικές σκηνογραφίες και υδατογραφίες.
[3] Οδυσσέας Ελύτης (Οδυσσέας Αλεπουδέλης). Ηράκλειο, 2 Νοεμβρίου 1911 – Αθήνα, 18 Μαρτίου 1996. Ποιητής που το 1979 τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας "για την ποίησή του, η οποία, με φόντο την ελληνική παράδοση, ζωντανεύει με αισθηματοποιημένη δύναμη και πνευματική καθαρότητα βλέμματος τον αγώνα του σύγχρονου ανθρώπου για ελευθερία και δημιουργικότητα". Υπήρξε δραστήριος και άριστος αθλητής, λάτρης της ορειβασίας και της Ελληνικής φύσης κατά τα νεανικά του χρόνια με σκοπό να μετριάσει την επιθυμία του για διάβασμα. 'Όμως, η μοίρα είχε αποφασίσει για κείνον άλλο δρόμο. Μια υπερκόπωση και αδενοπάθεια το 1927 τον καθήλωσαν στο κρεβάτι και έτσι στράφηκε οριστικά στην λογοτεχνία.
Με την έναρξη του πολέμου ο Ελύτης κατατάχθηκε ως ανθυπολοχαγός στη Διοίκηση του Στρατηγείου Α΄ Σώματος Στρατού. Στις 13 Δεκεμβρίου 1940 μετατέθηκε στη ζώνη πυρός και στις 26 Φεβρουαρίου του επόμενου χρόνου μεταφέρθηκε με σοβαρό κρούσμα κοιλιακού τύφου στο Νοσοκομείο Ιωαννίνων. Χαρακτηριστικό του έργο επηρεασμένο από την εμπειρία του πολέμου το “Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας”.
[4] Σοφία Βέμπο (Σοφία Μπέμπο). Καλλίπολη Αν. Θράκης, 10 Φεβρουαρίου 1910 – Αθήνα, 11 Μαρτίου 1978. Κορυφαία ερμηνεύτρια και ηθοποιός. Χαρακτηρίστηκε “Τραγουδίστρια της Νίκης” λόγω των εθνικών τραγουδιών που ερμήνευσε κατά την διάρκεια του πολέμου. Έχοντας ήδη καταξιωθεί καλλιτεχνικά από την περίοδο του Μεσοπολέμου σε τρεις ηπείρους (Ευρώπη, Αμερική και Αφρική), η έκρηξη της καριέρας της ήρθε με την κήρυξη του πολέμου στις 28 Οκτωβρίου 1940, μέρα κατά την οποία στις 10:00 ώρα θα γινόταν ραδιοφωνικό πρόγραμμα στο Ζάππειο με αναμετάδοση των τραγουδιών της αλλά ο εκφωνητής Κώστας Σταυρόπουλος διέκοψε για να προβεί στην ιστορική ανακοίνωση της επίθεσης των ιταλικών δυνάμεων κατά της Ελλάδας. Την περίοδο του πολέμου όλες οι επιθεωρήσεις προσαρμόζονται στην πολεμική επικαιρότητα και τα τραγούδια επανεγγράφονται με πατριωτικούς στοίχους. Η Βέμπο τραγουδά σατιρικά και πολεμικά τραγούδια και η φωνή της γίνεται η εθνική φωνή που εμψυχώνει τους Έλληνες στρατιώτες στο μέτωπο. Την ίδια εποχή σε μία συμβολική πράξη προσφέρει στο Ελληνικό Ναυτικό 2000 χρυσές λίρες. Με την είσοδο των ναζιστικών στρατευμάτων στην Αθήνα φυγαδεύεται μεταμφιεσμένη σε καλόγρια στη Μέση Ανατολή όπου συνεχίζει να τραγουδά για τα εκεί ελληνικά και συμμαχικά στρατεύματα.
[5] Σταμάτης Λ. Πολενάκης. Αθήνα 1908 – Σίφνο 1997. Πτυχιούχος της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών, ασχολήθηκε από το 1928 με την πολιτική και κοινωνική σάτιρα με μεγάλη επιτυχία. Μετά την είσοδο των Γερμανών στην Αθήνα εγκαταστάθηκε στη Σίφνο όπου και ζωγράφισε μια σειρά γελοιογραφικών συνθέσεων εμπνευσμένων από τις περιπέτειες του Μουσολίνι στην Ελλάδα.
|
|
|
